26. Św. Aleksander

Aleksander to stare greckie imię dwuczłonowe. Pochodzi od czasownika „aleks – bronię, wspomagam” i rzeczownika „aner – mąż, mężczyzna”. Bywa tłumaczone jako „broniący mężów, troszczący się, wspomagający mężczyzn”. Imię to było bardzo popularne w starożytności i w średniowieczu. W historii Kościoła jest wielu świętych, noszących to imię.

Św. Aleksander, biskup, nasz dzisiejszy patron urodził się około roku 250 w północnym Egipcie. Od młodych lat był zaangażowany w życie Kościoła. Był znaczącą postacią kleru aleksandryjskiego na początku IV wieku, kiedy patriarchą był św. Piotr I Aleksandryjski, męczennik za wiarę, i św. Achilla.

Po śmierci tego ostatniego, w 313 roku Aleksander został wybrany na biskupa miasta. Jak jego poprzednicy, zwłaszcza św. Piotr I, musiał się zmierzyć ze zwolennikami Melecjusza, biskupa Lykopolis w Egipcie. Kontrowersja dotyczyła tego, jak traktować tak zwanych „lapsi”, czyli tych, którzy w czasie prześladowań zaparli się wiary i złożyli ofiarę bóstwom, a potem chcieli powrócić do wspólnoty Kościoła. Melecjusz był rygorystą, a jego zwolennicy szczycili się tym, że wytrwali w czasach prześladowań. Melecjusz krytykował innych biskupów, którzy jego zdaniem, z nadmierną pobłażliwością traktowali odstępców od wiary. Aleksander stanowczo sprzeciwił się praktykom Melecjusza i jego zwolenników i dążył do rozwiązania tej sytuacji. Mimo, iż ostatecznie na Soborze Nicejskim zebrani ojcowie w Liście do Egipcjan zaproponowali drogę wyjścia z sytuacji, to jednak schizma melecjan trwała jeszcze do V wieku.

Biskup Aleksander musiał się też zmierzyć z inną, jeszcze poważniejszą sprawą, a mianowicie z herezją Ariusza. Kształcił się on w Aleksandrii i był częścią kleru aleksandryjskiego. W swoim nauczaniu zakwestionował jednak Bóstwo Jezusa i prawdę o Trójcy Świętej. Jezus nie był równy Ojcu, ale był najdoskonalszym stworzeniem, niejako adoptowanym Synem Bożym.

Św. Aleksander publicznie przeciwstawił się temu nauczaniu. W 320 roku zwołał synod, na którym błędy Ariusza zostały potępione.

Bardzo zabiegał także o zwołanie pierwszego Soboru Powszechnego. Cesarz zwołał to spotkanie biskupów do Nicei, dzisiaj w Turcji, w roku 325. Sobór Nicejski potępił poglądy Ariusza. Cesarz skazał go na wygnanie, a jego pisma miały zostać spalone. To jednak nie rozwiązało kontrowersji ariańskiej, która jeszcze przez wiele wieków będzie dzieliła Kościół.

Aleksander był żarliwym obrońcą ortodoksji, ale też zręcznym administratorem i duszpasterzem. Wybudował wiele kościołów, wśród których największy w Aleksandrii kościół ku czci św. Teonasa. Był to czas rozwoju życia monastycznego. Aleksander posyłał kapłanów z posługą duszpasterską do mnichów, którzy żyli w wielkich skupiskach.

Warto też wspomnieć o spuściźnie epistolarnej św. Aleksandra. Pozostało po nim około 70 listów do różnych hierarchów, które dają cenny wgląd w tamte czasy i wydarzenia. Zachował się też jego list do cesarza Konstantyna I Wielkiego z prośbą o zwołanie soboru, co stało się faktem w Nicei. Prawdopodobnie, Aleksander był pierwszym w historii, który w liście okólnym do biskupów, nazwał Maryję Theotokos, Matką Boga.

Św. Aleksander zmarł po powrocie z soboru, na początku roku 326. Podawane są różne daty. Jego wspomnienie zostało ustalone na dzień 26 lutego.
W ikonografii ukazywany jest jako biskup, czasami trzymający rylec w dłoni.