2. Wszyscy Wierni Zmarli

Pamięć o zmarłych nie jest domeną chrześcijan. Wszystkie ludy, we wszystkich epokach, na swój sposób czciły zmarłych, oddawały im cześć. Łączyło się to zwykle z różnymi zwyczajami.

Także chrześcijaństwo, choć patrzące na egzystencję człowieka przez pryzmat życia, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, w swoim kulcie przodków nierzadko było przesycone naleciałościami przedchrześcijańskimi i pogańskimi. Wiele było zwyczajów i praktyk, które pojawiały się na przestrzeni dziejów, i które z wielkim trudem próbowano pogodzić z prawdami wiary. Wystarczy wspomnieć tylko ucztowania na grobach, zostawianie przygotowanego jedzenia dla wędrujących czy błąkających się dusz przodków i wiele innych. Także praktyki związane z tak zwanym „Halloween", które są w jawnej sprzeczności z prawdami wiary i z chrześcijańskim podejściem do szacunku wobec rzeczywistości śmierci i czci oddawanej zmarłym, są bardzo trudne do wykorzenienia. I choć są one związane raczej z Uroczystością Wszystkich Świętych, a nie z naszymi Zaduszkami, to jednak w swoim praktycznym wymiarze, często przypominają karykaturalnie różne obyczaje ludowe z kultu przodków i zmarłych.

Dla chrześcijan, pamięć o zmarłych to przede wszystkim uznanie tego, iż oni żyją, a konkretnym wyrazem tej pamięci jest modlitwa. Utarła się praktyka, że szczególnym modlitwom za zmarłych poświęcano trzeci dzień po śmierci – na pamiątkę zmartwychwstania, siódmy – na pamiątkę dzieła stworzenia, trzydziesty, albo czterdziesty, a także rocznicę zgonu.

Szczególne formy czci dla zmarłych wypracowane zostały w środowiskach mniszych w średniowieczu.
Św. Izydor z Sewilii, doktor Kościoła, w pierwszej połowie VII wieku przykazywał swoim mnichom, aby jeden, konkretny dzień w roku poświęcili na modlitwę za zmarłych. Tym dniem był poniedziałek po Zesłaniu Ducha Świętego.

W IX wieku opat Egil ustanowił „świętem zmarłych" dzień 12 grudnia, chcąc w ten sposób uczcić pamięć fundatora klasztoru w Fuldzie.

2 listopada jako dzień modlitwy za zmarłych został wpisany w tradycję chrześcijańską w 998 roku przez opata klasztoru benedyktynów w Cluny. Później te zwyczaje wprowadzały inne zakony, zwłaszcza cystersi i kartuzi. W XII wieku polscy cystersi wprowadzili go w swoich klasztorach. O Dniu Zadusznym mówi kalendarz kapituły krakowskiej z 1254 roku. W 1311 roku Stolica Apostolska wprowadziła Dzień Zaduszny do kalendarza liturgicznego i stopniowo upowszechniał się on w całym Kościele. Najstarsza polska inskrypcja o procesji zaduszkowej pochodzi z początków XIV wieku, z diecezji wrocławskiej, kiedy biskupem był Henryk z Wierzbna.

W XIV wieku pojawił się zwyczaj odprawiania procesji cmentarnych do czterech stacji, w czasie których modlono się za zmarłych i śpiewano pieśni żałobne. Ostatnia, piata stacja była odprawiana w kościele i kończyła procesję.

Kościół zaleca pamięć o duszach czyśćcowych, wierząc, że modlitwa za zmarłych jest wyrazem wiary w zmartwychwstanie, w świętych obcowanie, że jest orędowaniem za tymi, którzy tej modlitwy i wstawiennictwa potrzebują i z niego korzystają. Modlitwy i nabożeństwa za zmarłych, nawiedzanie cmentarzy, zapalanie zniczy i świec na grobach, ozdabianie mogił, a nawet powstrzymanie się od niektórych prac, to nasze, współczesne formy pamięci i czci oddawanej zmarłym.

Jan Paweł II uczył, że

„dzisiejszy świat bardziej niż kiedykolwiek potrzebuje odkryć na nowo sens życia i śmierci w perspektywie życia wiecznego”.

Jeśli straci z oczu Boży wymiar, będzie więźniem świata i ulegnie lękowi. Dla chrześcijanina bowiem modlitwa za zmarłych jest wyrazem wiary w zmartwychwstanie Chrystusa.